Trong thời đại kỹ thuật số hiện nay, việc áp dụng chuyển đổi số vào hoạt động bảo tàng đã trở thành xu hướng tất yếu trên toàn thế giới. Điều này không chỉ giúp hiện đại hóa công tác bảo tồn di sản văn hóa mà còn tăng cường khả năng tiếp cận và trải nghiệm của công chúng, đồng thời hỗ trợ tích cực cho việc hội nhập quốc tế. Mới đây, trong một chuyến đi học tập và trao đổi kinh nghiệm về bảo tồn di sản tại Ba Lan, TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã nhấn mạnh rằng đã đến lúc các bảo tàng tại Việt Nam cần thiết phải có một phòng chuyển đổi số.
Theo quan điểm của TS Nguyễn Anh Minh, việc thành lập phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng là một bước tiến quan trọng để hiện đại hóa công tác bảo tàng, góp phần bảo tồn di sản một cách bền vững, và mở rộng khả năng tiếp cận của công chúng, đặc biệt là thế hệ mới. Đồng thời, điều này cũng giúp các bảo tàng tại Việt Nam có thể hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số.
Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động tại Đông Âu, đã có kinh nghiệm đáng kể trong việc thành lập và vận hành các phòng chuyển đổi số trong các bảo tàng. Tại Ba Lan, các phòng chuyển đổi số đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ quan trọng, bao gồm số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, cũng như đăng tải nội dung lên các nền tảng số để phục vụ công tác nghiên cứu, xuất bản, và truyền thông.
Một điểm nổi bật trong hoạt động của các phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan là việc sử dụng studio chụp ảnh chuyên nghiệp với thiết bị hiện đại, như máy ảnh độ phân giải cao và hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng. Những studio này đóng vai trò quan trọng trong việc số hóa chi tiết từng hiện vật và tác phẩm nghệ thuật với chất lượng hình ảnh cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số.
Sau khi hoàn thành quá trình số hóa, dữ liệu sẽ được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa của bảo tàng. Quá trình này không chỉ giúp lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh, và tư liệu của bảo tàng mà còn tạo điều kiện chia sẻ thông tin đến các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên, và công chúng trong nước và quốc tế.
Việc thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng ở Việt Nam. Điều này giúp hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản văn hóa, và từng bước hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới. Tuy nhiên, hiện nay, hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam vẫn hoạt động theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số.
Các chuyên gia nhận định rằng nếu không có sự đổi mới về công nghệ, các bảo tàng sẽ khó bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một thách thức lớn hiện nay là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số, và việc số hóa hiện vật thường được thực hiện một cách rời rạc thông qua các dự án ngắn hạn và thuê ngoài. Điều này dẫn đến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì, và không phát huy được giá trị về lâu dài.
Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết. Quỹ này sẽ tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu, và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản và bền vững.