Cuộc hành trình tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh Việt Nam của kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng đã bắt đầu từ một bức ảnh trên mạng. Bức ảnh sân bay Biên Hòa, Đồng Nai, đã được ông Thắng sưu tầm và đăng lên web ảnh từ 10 năm trước. Tuy nhiên, chỉ đến khi người Mỹ Bob Connor để lại bình luận trên bức ảnh vào ngày 3/10/2016, cuộc hành trình tìm kiếm mới thực sự bắt đầu.
Ông Thắng, 52 tuổi, ở TP HCM, đã liên hệ với Bob Connor qua email và bắt đầu trao đổi thông tin. Bob Connor, một cựu thượng sĩ Mỹ, đã từng bảo vệ sân bay Biên Hòa và đã kết nối với chỉ huy bay, đại úy Martin E. Strones, người có mặt trong ngày 2 và 3/1/1968, khi chôn các chiến sĩ phía Việt Nam. Qua trao đổi email, Bob và Martin đã cho biết sẽ sớm sang Việt Nam để trực tiếp chỉ các hố chôn.
Chỉ chưa đầy nửa năm sau, vào ngày 17/4/2017, lực lượng tìm kiếm đã tìm thấy hố chôn tập thể 150 chiến sĩ Tiểu đoàn 1, Tiểu đoàn 2 thuộc Trung regiment 4, Sư đoàn 5 và Đại đội đặc công Biên Hòa hy sinh trong chiến dịch Tết Mậu Thân 1968. Sự kiện này đã trở thành bước ngoặt đối với ông Thắng trong việc sử dụng không ảnh tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh.
Ông Thắng đã và đang sử dụng không ảnh để tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh Việt Nam. Ông đã sưu tầm hàng chục nghìn không ảnh và bản đồ, tập trung vào tìm kiếm các hố chôn tập thể vốn xuất hiện sau những giao tranh của đôi bên. Quá trình xử lý không ảnh cần kết hợp cả kỹ thuật, công nghệ, kiến thức lịch sử và lời kể nhân chứng.
Ông Thắng cho biết nếu địa hình thay đổi nhiều, ông sẽ chồng ảnh qua từng giai đoạn để khoanh vùng vị trí hố chôn. Với nhân chứng, càng nhiều nguồn càng tốt để bổ sung những sai lệch qua thời gian. Đến nay, có khoảng 600 liệt sĩ ở nhiều hố chôn tập thể khắp các chiến trường được tìm thấy từ dữ liệu của ông và bạn bè cung cấp.
Tuy nhiên, ông Thắng cũng cho biết rằng số mộ được tìm thấy chỉ tương ứng 20-30% so với số hồ sơ đang thu thập, và gọi đó là “con số quá ít và nhiều day dứt”. Đại tá Mai Xuân Chiến, người gắn bó với ông Thắng từ sự kiện sân bay Biên Hòa và nhiều cuộc tìm kiếm khác, cho rằng ông Thắng đã giúp mở ra hướng đi mới trong tìm kiếm mộ liệt sĩ.
Ông Chiến đánh giá cao nỗ lực của ông Thắng và cộng sự trong việc kết hợp giữa dữ liệu Mỹ – Việt, tiếp nhận thông tin từ nhân chứng là những cựu binh bên kia chiến tuyến và tính chính xác, khoa học của không ảnh lịch sử. Với những đóng góp của mình, ông Thắng đã trở thành một trong những người tiên phong trong việc tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh Việt Nam.
Tìm hiểu thêm về công việc của kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng trong việc tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh Việt Nam.