Theo thống kê của FiinRatings, tính đến hết tháng 10, giá trị trái phiếu bất động sản đang lưu hành có quy mô 445.000 tỷ đồng, chiếm gần 34% tổng giá trị trái phiếu riêng lẻ đang lưu hành và chiếm gần 50% tổng giá trị trái phiếu của các tổ chức doanh nghiệp phi tài chính (hơn 896.000 tỷ đồng).

Nhóm phân tích cho rằng, mặc dù hoạt động rút trước hạn của nhà đầu tư và mua lại trái phiếu doanh nghiệp đã phát hành gây không ít khó khăn về dòng tiền cho doanh nghiệp, nhưng điều này cũng đã góp phần giảm đáng kể áp lực từ số dư trái phiếu sẽ đáo hạn còn lại tại thời điểm hiện nay.

Số liệu cập nhật của đơn vị này cho thấy, tổng giá trị trái phiếu bất động sản sẽ đáo hạn sau ngày 15/11/2022 đến ngày 31/12/2022 chỉ còn ở mức 21.850 tỷ đồng. Tuy số dư này không lớn nhưng chiếm đa số bởi các doanh nghiệp chưa niêm yết và hầu như không có thông tin tài chính về tổ chức phát hành. Tới năm 2023, áp lực đáo hạn trái phiếu của các doanh nghiệp bất động sản duy trì ở mức 119.000 tỷ đồng và năm 2024 gần 112.000 tỷ đồng.

Thị trường cũng chứng kiến nhiều hình thức tái cấu trúc nợ khác nhau và được áp dụng ngày càng nhiều bởi các tổ chức phát hành. Một số phương án phổ biến như gia hạn kỳ hạn thanh toán nợ gốc với lãi suất mới, chuyển đổi thành hợp đồng cho vay dài hạn với lãi suất mới, chuyển đổi sang sản phẩm bất động sản.

FiinRatings cho rằng, đây là một dấu hiệu khá tích cực cho vấn đề thanh khoản hiện nay của thị trường bởi biện pháp này giúp giải quyết vấn đề áp lực dòng tiền trả nợ trong ngắn hạn trước làn sóng yêu cầu tất toán trước hạn của trái chủ.

Mặc dù hoạt động phát hành trái phiếu hiện cũng hoàn toàn vắng bóng 2 nhóm phát hành chủ lực là bất động sản và tổ chức tín dụng. Báo cáo của FiinRatings lý giải cả hai ngành này đang gặp các yếu tố bất lợi như môi trường lãi suất tăng cao, những yêu cầu mới của Nghị định 65.

Đáng chú ý, trong bối cảnh phát hành trái phiếu mới gần như đóng băng, nhiều doanh nghiệp gần đây công bố các khoản huy động vốn vay quốc tế. Trong đó, 10 giao dịch được công bố gần đây có tổng giá trị 1.915 tỷ USD.

Các khoản vay trên trăm triệu USD có thể kể đến như của Masan (600 triệu USD), VPBank (500 triệu USD), SeABank (200 triệu USD), Chứng khoán Bản Việt (105 triệu USD), Lộc Trời (100 triệu USD) và Be Group (100 triệu USD).

Điều này cũng cho thấy niềm tin của các tổ chức tài chính nước ngoài vào sự tăng trưởng dài hạn của các doanh nghiệp lớn ở Việt Nam nếu như thông tin và hồ sơ tín dụng rõ ràng. Hoạt động huy động vốn vẫn có thể diễn ra và mức độ rủi ro được phản ánh vào lãi suất. Các khoản vay ngoại tệ cũng đã góp phần giải quyết vấn đề áp lực đáo hạn nợ và nhu cầu tái cơ cấu nợ của một số doanh nghiệp.

Chia sẻ về thị trường trái phiếu với Reatimes, TS. Cấn Văn Lực – Thành viên Hội đồng tư vấn chính sách tài chính tiền tệ quốc gia, chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV phân tích: Trong 10 tháng vừa qua, lượng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) đăng ký mới trong lĩnh vực bất động sản đạt khoảng 3,9 tỷ USD, chiếm khoản 17% tổng vốn FDI vào Việt Nam. Nhờ hoạt động thương thảo với nhà đầu từ và mua lại trước thời hạn nên áp lực trả nợ trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ đã giảm hơn 9%.

Cho nên, các nhà đầu tư không nên quá hoảng sợ vì thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam sẽ không rơi vào trường hợp vỡ nợ như Evergrande của Trung Quốc. Hơn nữa, khi tham gia phát hành trái phiếu, các doanh nghiệp đều phải đảm bảo được yêu cầu tối thiểu của thị trường và cơ quan quản lý.

Riêng về các doanh nghiệp phát hành trái phiếu không có tài sản đảm bảo, thực hư rủi ro ra sao thì cần kết quả kiểm tra chính xác, các nhà đầu tư không nên quá lo sợ. Đây cũng là cơ hội để các cơ quan quản lý xây dựng kế hoạch, chiến lược phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam bài bản, công khai, minh bạch và lành mạnh hơn.

“Tôi cho rằng, để giảm áp lực đảo nợ trái phiếu cuối năm cho các doanh nghiệp bất động sản, Chính phủ và các cơ quan bộ ngành phải sớm giải quyết các vụ việc vi phạm, tiếp tục khơi thông kênh tín dụng ngân hàng, phát hành trái phiếu. Đồng thời, các doanh nghiệp phải xem xét, cơ cấu lại danh mục tài sản, cố gắng hết sức để có dòng tiền trả nợ đúng hạn. Nếu quá khó khăn, doanh nghiệp có thể đàm phán với trái chủ gia hạn, hoặc có thể chấp nhận bán đi một phần tài sản nào đó để thực hiện đúng cam kết, củng cố niềm tin cho các nhà đầu tư”, TS. Cấn Văn Lực cho biết.

Thêm tin vui cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư trái phiếu là Bộ Tài chính cho biết đang lấy ý kiến về dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị định 65/2022/NĐ-CP ngày 16/9/2022 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 153/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020 quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế.

Theo đó, Bộ Tài chính đề xuất giãn thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, tức là từ ngày 1/1/2024 sẽ tiếp tục thực hiện quy định về xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp tại Nghị định 65/2022/NĐ-CP (quy định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp phải đảm bảo danh mục nắm giữ có giá trị trung bình 2 tỷ đồng tối thiểu trong 180 ngày, không bao gồm tiền đi vay).

Trong dự thảo nghị định sửa đổi, Bộ Tài chính báo cáo thị trường đang gặp khó khăn về thanh khoản. Việc giãn thời gian thực hiện quy định về nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp trong vòng 1 năm sẽ giúp thị trường có thêm thời gian điều chỉnh và có thể duy trì cầu đầu tư trái phiếu của nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân.

Bộ Tài chính cũng đề xuất giãn thời gian thực hiện 1 năm đối với quy định yêu cầu xếp hạng tín nhiệm bắt buộc tại Nghị định 65/2022/NĐ-CP. 

Nghị định 65/2022/NĐ-CP yêu cầu từ 1/1/2023, hồ sơ chào bán trái phiếu của doanh nghiệp phát hành trái phiếu phải có kết quả xếp hạng tín nhiệm, được áp dụng với những doanh nghiệp có tổng giá trị trái phiếu huy động trong 12 tháng lớn hơn 500 tỷ đồng và lớn hơn 50% vốn chủ sở hữu hoặc tổng dư nợ trái phiếu lớn hơn 100% vốn chủ sở hữu.

Bộ Tài chính lý giải trong bối cảnh huy động vốn khó khăn, trường hợp doanh nghiệp phải thực hiện xếp hạng tín nhiệm sẽ mất một thời gian đáng kể và tăng thêm chi phí phát hành.

Do đó, Bộ Tài chính đề xuất hoãn thực hiện quy định về yêu cầu bắt buộc xếp hạng tín nhiệm trong vòng 1 năm, từ ngày 1/1/2024 sẽ thực hiện thay vì từ 1/1/2023 như quy định tại Nghị định 65/2022/NĐ-CP. Đối với trái phiếu chào bán ra công chúng, doanh nghiệp phát hành vẫn phải xếp hạng tín nhiệm từ đầu năm sau.

Ngày 14/12/2022, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ký Công điện 1164/CĐ-TTg về tháo gỡ khó khăn cho thị trường bất động sản và phát triển nhà ở, trong đó giao trách nhiệm cho các bộ, ngành và các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, các doanh nghiệp, người dân khẩn trương triển khai các giải pháp, chung sức, đồng lòng tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy thị trường bất động sản phát triển hiệu quả, an toàn, lành mạnh, bền vững.

Giải pháp giảm áp lực đáo hạn trái phiếu

Theo chia sẻ của giới chuyên gia, hiện nhiều doanh nghiệp đang đưa ra các giải pháp để xử lý: Một là mua lại trái phiếu trước hạn. Tuy nhiên, giải pháp này có thể khiến doanh nghiệp gánh thêm khó khăn, không còn vốn để phát triển dự án.

Giải pháp thứ hai là doanh nghiệp đàm phán với các trái chủ xin gia hạn thời hạn thanh toán trái phiếu. Doanh nghiệp có thể phải trả mức lãi suất cao hơn khi đề xuất kéo dài thời gian thanh toán, mặc dù vậy phía nhà đầu tư cũng có thể gặp rủi ro, nhất là đối với các dự án chưa hoàn thành pháp lý hoặc doanh nghiệp có năng lực tài chính thấp, không tìm được dòng vốn luân chuyển.

Giải pháp thứ ba là hoán đổi trái phiếu sang các sản phẩm bất động sản, doanh nghiệp phải chấp nhận hạ giá các sản phẩm để trái chủ đồng ý với phương án này. Tuy nhiên, thực tế thì giải pháp này cũng không dễ thực hiện vì phụ thuộc vào nhu cầu của từng trái chủ.

Bàn về giải pháp để giải tỏa áp lực trái phiếu đáo hạn, trong khi nguồn lực tài chính còn hạn chế, TS. Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia tài chính ngân hàng cho rằng, điều đầu tiên các nhà phát hành nên làm là ngồi lại với các trái chủ và thông báo tình trạng thực tế của doanh nghiệp. Kế đến là phải thương lượng về kế hoạch tái cơ cấu doanh nghiệp, kế hoạch trả nợ và tăng quyền lợi cho các trái chủ. Tiếp đó, doanh nghiệp nên thương lượng để nhờ ngân hàng bảo lãnh, dù cửa này rất hẹp.

TS. Nguyễn Trí Hiếu nói: “Đối với những doanh nghiệp có thể trả một phần nợ trái phiếu trước hạn hoặc có tài sản đảm bảo là cổ phiếu thì nên để các trái chủ chuyển đổi trái phiếu thành cổ phiếu doanh nghiệp. Ngoài ra, các nhà phát hành có thể bán lại tài sản cho các trái chủ với mức chiết khấu sâu (Thanh toán bằng hiện vật – Payment in Kind).

Về lâu dài, nếu các giải pháp trên vẫn không xử lý được, Chính phủ có thể thực hiện chương trình hoãn nợ (Credit Moratorium) trong 1 năm cho tất cả các nhà phát hành đúng luật. Doanh nghiệp nào phát hành sai luật sẽ không được áp dụng. Trong chương trình “Credit Moratorium”, các trái chủ không được yêu cầu trả nợ hoặc kiện nhà phát hành. Trong thời gian đó, Ngân hàng Nhà nước cần có chương trình cho vay đặc biệt để các nhà phát hành phục hồi kinh doanh, có nguồn lực trả nợ cho các trái chủ”.

Đồng thời, TS. Nguyễn Trí Hiếu cũng đồng tình với việc phải xử lý dứt điểm các sai phạm trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp bởi điều này giúp thị trường tài chính hoạt động minh bạch, bền vững và nâng tầm, thu hút thêm được nhiều nhà đầu tư nước ngoài.

Theo tìm hiểu của phóng viên, một số doanh nghiệp cũng đang tính toán lại các phương án xử lý khi đến hạn nhằm đối phó khó khăn trước mắt, nhất là nhanh chóng đưa ra giải pháp theo khuyến nghị của Bộ Tài chính.

Có doanh nghiệp bất động sản hàng đầu tại TP.HCM đề xuất các hướng xử lý trái phiếu đến hạn nhằm đảm bảo quyền lợi cho trái chủ như hợp tác kinh doanh, gia hạn thanh toán hay chuyển đổi sang bất động sản với nhiều ưu đãi tốt hơn trước. Trái chủ có thể chuyển đổi giá trị trái phiếu để đặt mua các bất động sản và được chuyển nhượng tài sản hoặc được cam kết mua lại 120% giá chuyển nhượng sau 24 tháng.

Một phương án khác là gia hạn lô trái phiếu thêm sau 24 tháng với mức lãi suất cộng thêm +1,5% trên lãi suất hợp đồng trước đó. Hoặc có thể tham gia hợp tác đầu tư với mức lãi suất 12%/năm, được hưởng các chính sách ưu đãi khi muốn chuyển đổi sang các sản phẩm bất động sản.

Một số doanh nghiệp tại thị trường phía Bắc cũng đề xuất phương án gia hạn thêm 12 tháng với lãi suất cộng thêm 2%, hoặc có thể chuyển đổi sang mua ngay bất động sản với giá chiết khấu 20 – 50% và cam kết mua lại đến 115% tài sản.

Chính sách chuyển đổi sang bất động sản có chiết khấu cao cũng đang được nhiều môi giới kinh doanh giới thiệu đến trái chủ, đây là một trong những cách xử lý “chịu đau” mà nhiều doanh nghiệp buộc thực hiện trong bối cảnh khó khăn.

Các doanh nghiệp đã trải qua một năm nhiều khó khăn khi vốn tín dụng bị thắt chặt để ổn định tỷ giá và chống lạm phát. Vậy đâu là giải pháp ứng phó khi năm 2023 đã cận kề và nền kinh tế Việt Nam được dự báo sẽ phải đối diện với những “cơn gió ngược”?

Nhận diện những tồn tại

“Trong 20 năm theo dõi thị trường vốn Việt Nam, có lẽ đây là lần đầu tiên nhà đầu tư Việt Nam chứng kiến hiệu ứng domino đổ vỡ giữa các kênh vốn với nhau. Đáng tiếc là dù lần này thị trường trái phiếu doanh nghiệp chưa rơi vào khủng hoảng nhưng chúng tôi nhận thấy tâm lý thị trường rất tiêu cực và lây lan rất nhanh, từ cổ phiếu sang trái phiếu, sang chứng chỉ quỹ, bất kể tình trạng tốt xấu”, ông Nguyễn Quang Thuân – Chủ tịch HĐQT, kiêm TGĐ FiinGroup nói tại Tọa đàm Dự báo Kinh tế – Vượt “cơn gió ngược” 2023, chiều 27/12/2022.

Nhận định chung, ông Nguyễn Quang Thuân cho rằng, trái phiếu doanh nghiệp đã là kênh cấp vốn trung, dài hạn lớn nhất và hiệu quả cho phát triển kinh tế. Việc huy động vốn từ kênh này hiện đã có quy mô tăng trưởng lớn hơn tăng ròng tín dụng trung và dài hạn của hệ thống ngân hàng, trong khi việc huy động qua thị trường chứng khoán còn rất hạn chế.

Song sau nhiều năm tăng trưởng mạnh mẽ, năm nay thị trường trái phiếu doanh nghiệp đang đối diện với nhiều khó khăn. CEO FiinGroup nhấn mạnh, trước khi bàn đến triển vọng thị trường vốn năm 2023 và những năm sau, việc tìm ra căn nguyên những bất cập trên thị trường và “chẩn đoán bệnh” ở mức độ nào là nhiệm vụ quan trọng, từ đó mới có giải pháp phù hợp, đặc biệt là trong việc khôi phục lại niềm tin cho nhà đầu tư.

“Ở góc độ phân tích dữ liệu, chúng tôi muốn “mổ xẻ” căn bệnh của thị trường trái phiếu hiện tại để có thể đưa ra giải pháp phù hợp. Bởi quan sát thực tế, chúng tôi thấy chủ trương vĩ mô rất đúng nhưng khi áp dụng lại vẫn ách tắc ở các giải pháp cụ thể”, ông Thuân nêu quan điểm.

Điển hình như thực trạng kênh phát hành ra công chúng chưa được phía cơ quan quản lý, doanh nghiệp phát hành cũng như các thành viên tham gia thị trường chú ý. Tính riêng 4 năm qua, mỗi năm có 200 – 350 doanh nghiệp tham gia phát hành trái phiếu riêng lẻ. Trong khi đó, trái phiếu chào bán ra công chúng dường như bị “bỏ quên” bởi mỗi năm chỉ có khoảng 10 – 14 doanh nghiệp phát hành. Năm 2022 ghi nhận 14 doanh nghiệp phát hành với giá trị chỉ vỏn vẹn chưa đến 11.000 tỷ đồng. Tương tự, trái phiếu chào bán trên thị trường quốc tế cũng rất ít và doanh nghiệp chủ yếu tiếp cận các khoản vay ngoại tệ.

Đối với phát hành riêng lẻ, ngoài ngân hàng, đối tượng mua chính là nhà đầu tư cá nhân nên dễ phát sinh các vấn đề liên quan đang phải xử lý. Trong 2 tháng cuối năm chỉ có 9 đợt phát hành trái phiếu doanh nghiệp với giá trị chưa đến 2.000 tỷ đồng. Hiện dư nợ trái phiếu còn khoảng hơn 1,2 triệu tỷ, hoạt động phát hành rất ít và hoạt động mua lại trước hạn vẫn đang diễn ra. Nhiều rủi ro liên quan đến các trái phiếu “dưới chuẩn” chưa niêm yết và hiện một số doanh nghiệp bắt đầu vi phạm nghĩa vụ nợ.

“Thị trường tài chính nói chung đang đứng trước những thách thức lớn trong chiến lược vốn nói chung và huy động vốn phục vụ tăng trưởng doanh nghiệp nói riêng trong năm 2023. Ít nhất nửa năm đầu 2023, thị trường vẫn sẽ phụ thuộc chủ yếu vào nguồn vốn tín dụng của ngân hàng. Bởi thị trường trái phiếu doanh nghiệp sẽ cần thêm thời gian để khôi phục niềm tin đối với nhà đầu tư cũng như chức năng dẫn vốn trung và dài hạn, trong khi việc huy động vốn qua thị trường chứng khoán vẫn ở quy mô khiêm tốn”, ông Thuân nhận định.

Trong khó khăn thị trường vẫn có nhiều triển vọng

Hầu hết các tổ chức dự báo trên thế giới đều cho rằng, trong năm 2023, nhiều nền kinh tế lớn trên thế giới sẽ rơi vào suy thoái và khó khăn vẫn còn tiếp tục, đặc biệt khi cuộc chiến giữa Nga – Ukraine vẫn còn tiếp diễn. Tuy nhiên, ông Nguyễn Quang Thuân nhận định, thị trường trái phiếu doanh nghiệp vẫn có những triển vọng nhất định.

Đầu tiên, việc huy động vốn nợ trái phiếu quốc tế diễn ra rất mạnh trong thời gian gần đây, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp minh bạch. Riêng trong tháng 10, theo thống kê của FiinGroup, khoảng 1,9 tỷ USD vốn vay trái phiếu quốc tế đã được doanh nghiệp trong nước huy động. Dù mức lãi suất có phần cao hơn do ở môi trường khác, nhưng doanh nghiệp giải quyết được vấn đề thanh khoản. Ông Thuân cũng kỳ vọng xu hướng này sẽ xảy ra với thị trường trong nước.

Điểm sáng thứ hai là Bộ Tài chính hiện đang có những giải pháp để khai thông kênh trái phiếu doanh nghiệp đại chúng. CEO FiinGroup kỳ vọng, khi thị trường thứ cấp tại HNX đi vào vận hành (theo yêu cầu của Nghị định 65/2022/NĐ-CP là trước 30/6/2023), một phần các vấn đề của trái phiếu hiện tại sẽ được giải quyết và dù phát hành riêng lẻ hay đại chúng thì cũng có “chợ” để minh bạch thông tin và tạo thanh khoản khi cần thiết.

“Hiện Ủy ban chứng khoán Nhà nước đang nỗ lực thúc đẩy phát triển rất mạnh kênh chào bán ra đại chúng. Chúng tôi cũng quan sát thấy có khá nhiều doanh nghiệp đáp ứng được các yêu cầu phát hành, vấn đề là các doanh nghiệp có sẵn sàng tham gia hay không, nhưng chắc chắn trong năm tới, số lượng phát hành sẽ cao hơn con số 12-14 doanh nghiệp những năm qua”, ông Thuân chia sẻ.

Ba là, trái phiếu xanh, tín dụng xanh. Hiện Bộ Tài nguyên và Môi trường đang dự thảo quyết định của Thủ tướng về phân loại xanh. Các nhà đầu tư quốc tế vẫn đang nỗ lực đồng hành cùng doanh nghiệp, đặc biệt là đáp ứng các tiêu chí xanh để có vốn hợp lý hoặc rẻ trong dài hạn. Dù mới bắt đầu ở Việt Nam và chỉ có một vài doanh nghiệp phát hành theo chuẩn quốc tế, nhưng ông Thuân vẫn hy vọng trái phiếu xanh sẽ tạo động lực cho thị trường trái phiếu trong năm 2023.

Trước những triển vọng đó, doanh nghiệp rất cần những chiến lược vốn hiệu quả. Trong đó có việc triển khai hiệu quả chỉ đạo của Chính phủ, sự phối hợp quản lý nhà nước với các kênh vốn như cơ sở dữ liệu pháp lý bất động sản để nhà đầu tư trái phiếu, ngân hàng, nhà đầu tư quốc tế dễ dàng tra cứu, xác minh thông tin.

Một số giải pháp thích ứng trong bối cảnh mới

Từ góc nhìn và kinh nghiệm của một đơn vị xếp hạng tín nhiệm, ông Nguyễn Quang Thuân gợi ý các doanh nghiệp nên chủ động có phương án thực hiện nghĩa vụ nợ và thông tin đến nhà đầu tư (thông qua đại diện người sở hữu trái phiếu và có sự tham gia của các tổ chức tín dụng và đại diện cả cổ đông lớn nếu cần thiết). Đồng thời, cần minh bạch thông tin đến trái chủ hoặc thực hiện đàm phán kín nếu nhằm tránh những tác động lan tỏa đến thị trường.

Ông Nguyễn Quang Thuân cũng nhấn mạnh, việc minh bạch thông tin về năng lực tín dụng là yếu tố quan trọng để doanh nghiệp thành công trên thị trường vốn. Theo đó, việc đẩy mạnh xếp hạng tín nhiệm sẽ giúp không chỉ các nhà đầu tư cá nhân mà cả các ngân hàng thương mại trong việc lựa chọn, đánh giá và cho vay tín dụng phù hợp với mức độ chấp nhận rủi ro và chỉ đạo kiểm soát chặt chẽ rủi ro tín dụng của Ngân hàng Nhà nước. Đồng thời, giúp đồng bộ thông tin về chất lượng tín dụng trái phiếu và tín dụng ngân hàng, qua đó hỗ trợ giám sát rủi ro vi phạm chéo của thị trường tín dụng nói chung.

“Tuy áp dụng xếp hạng tín nhiệm cũng không thể giúp tránh được vấn đề khủng hoảng nợ hay có nhiều doanh nghiệp vi phạm nghĩ vụ nợ, nhưng sẽ góp phần “chẩn đoán” được bệnh và có biện pháp phù hợp”, ông Thuân nhận định.

Đồng thời, đại diện FiinGroup đề xuất một số giải pháp thích ứng trong bối cảnh mới:

Một là, rà soát lại tất cả hoạt động đầu tư, bao gồm rà soát danh mục đầu tư mới, hạn chế dự án rủi ro cao hay dùng đòn bẩy cao. Đồng thời, tính toán chuyển nhượng dự án/ tài sản kém hiệu quả.

Hai là, rà soát khả năng đáp ứng nghĩa vụ nợ, đơn cử như rà soát nghĩa vụ nợ hiện tại và chủ động minh bạch thông tin, chủ động đàm phán tái cấu trúc nợ nếu cần thiết

Ba là, kiểm soát vốn lưu động, tập trung phục vụ khách hàng có rủi ro tín dụng thấp, rà soát rủi ro tín dụng khách hàng hiện hữu.

Bốn là, quản trị rủi ro tài chính, đa dạng kênh huy động bằng cách ưu tiên vốn nội bộ sẵn có; phát hành cổ phần cho cổ đông hiện hữu; tính toán đến các nguồn vốn khác như tín dụng xanh, trái phiếu xanh… Quan trọng là kiểm soát mức độ đòn bẩy tài chính, quản trị thanh khoản ngắn hạn và cân đối dòng tiền thực hiện nghĩa vụ nợ 12-24 tháng tới nhằm cải thiện chất lượng hồ sơ tín dụng.

Các doanh nghiệp đã trải qua một năm nhiều khó khăn khi vốn tín dụng bị thắt chặt để ổn định tỷ giá và chống lạm phát. Vậy đâu là giải pháp ứng phó khi năm 2023 đã cận kề và nền kinh tế Việt Nam được dự báo sẽ phải đối diện với những “cơn gió ngược”?

Nhận diện những tồn tại

“Trong 20 năm theo dõi thị trường vốn Việt Nam, có lẽ đây là lần đầu tiên nhà đầu tư Việt Nam chứng kiến hiệu ứng domino đổ vỡ giữa các kênh vốn với nhau. Đáng tiếc là dù lần này thị trường trái phiếu doanh nghiệp chưa rơi vào khủng hoảng nhưng chúng tôi nhận thấy tâm lý thị trường rất tiêu cực và lây lan rất nhanh, từ cổ phiếu sang trái phiếu, sang chứng chỉ quỹ, bất kể tình trạng tốt xấu”, ông Nguyễn Quang Thuân – Chủ tịch HĐQT, kiêm TGĐ FiinGroup nói tại Tọa đàm Dự báo Kinh tế – Vượt “cơn gió ngược” 2023, chiều 27/12.

Nhận định chung, ông Nguyễn Quang Thuân cho rằng, trái phiếu doanh nghiệp đã là kênh cấp vốn trung, dài hạn lớn nhất và hiệu quả cho phát triển kinh tế. Việc huy động vốn từ kênh này hiện đã có quy mô tăng trưởng lớn hơn tăng ròng tín dụng trung và dài hạn của hệ thống ngân hàng, trong khi việc huy động qua thị trường chứng khoán còn rất hạn chế.

Song sau nhiều năm tăng trưởng mạnh mẽ, năm nay thị trường trái phiếu doanh nghiệp đối mặt với nhiều khó khăn. CEO FiinGroup nhấn mạnh, trước khi bàn đến triển vọng thị trường vốn năm 2023 và những năm sau, việc tìm ra căn nguyên những bất cập trên thị trường và “chẩn đoán bệnh” ở mức độ nào là nhiệm vụ quan trọng, từ đó mới có giải pháp phù hợp, đặc biệt là trong việc khôi phục lại niềm tin cho nhà đầu tư.

“Ở góc độ phân tích dữ liệu, chúng tôi muốn “mổ xẻ” căn bệnh của thị trường trái phiếu hiện tại để có thể đưa ra giải pháp phù hợp. Bởi quan sát thực tế, chúng tôi thấy chủ trương vĩ mô rất đúng nhưng khi áp dụng lại vẫn ách tắc ở các giải pháp cụ thể”, ông Thuân nêu quan điểm.

Điển hình như thực trạng kênh phát hành ra công chúng chưa được phía cơ quan quản lý, doanh nghiệp phát hành cũng như các thành viên tham gia thị trường chú ý. Tính riêng 4 năm qua, mỗi năm có 200 – 350 doanh nghiệp tham gia phát hành trái phiếu riêng lẻ. Trong khi đó, trái phiếu chào bán ra công chúng dường như bị “bỏ quên” bởi mỗi năm chỉ có khoảng 10-14 doanh nghiệp phát hành. Năm 2022 ghi nhận 14 doanh nghiệp phát hành với giá trị chỉ vỏn vẹn chưa đến 11.000 tỷ đồng. Tương tự, trái phiếu chào bán trên thị trường quốc tế cũng rất ít và doanh nghiệp chủ yếu tiếp cận các khoản vay ngoại tệ.

Đối với phát hành riêng lẻ, ngoài ngân hàng, đối tượng mua chính là nhà đầu tư cá nhân nên dễ phát sinh các vấn đề liên quan đang phải xử lý. Trong 2 tháng cuối năm chỉ có 9 đợt phát hành trái phiếu doanh nghiệp với giá trị chưa đến 2.000 tỷ đồng. Hiện dư nợ trái phiếu còn khoảng hơn 1,2 triệu tỷ, hoạt động phát hành rất ít và hoạt động mua lại trước hạn vẫn đang diễn ra. Nhiều rủi ro liên quan đến các trái phiếu “dưới chuẩn” chưa niêm yết và hiện một số doanh nghiệp bắt đầu vi phạm nghĩa vụ nợ.

“Thị trường tài chính nói chung đang đứng trước những thách thức lớn trong chiến lược vốn nói chung và huy động vốn phục vụ tăng trưởng doanh nghiệp nói riêng trong năm 2023. Ít nhất nửa năm đầu 2023, thị trường vẫn sẽ phụ thuộc chủ yếu vào nguồn vốn tín dụng của ngân hàng. Bởi thị trường trái phiếu doanh nghiệp sẽ cần thêm thời gian để khôi phục niềm tin đối với nhà đầu tư cũng như chức năng dẫn vốn trung và dài hạn, trong khi việc huy động vốn qua thị trường chứng khoán vẫn ở quy mô khiêm tốn”, ông Nguyễn Quang Thuân nhận định.

Trong khó khăn thị trường vẫn có nhiều triển vọng

Hầu hết các tổ chức dự báo trên thế giới đều cho rằng, trong năm 2023, nhiều nền kinh tế lớn trên thế giới sẽ rơi vào suy thoái và khó khăn vẫn còn tiếp tục, đặc biệt khi cuộc chiến giữa Nga – Ukraine vẫn còn tiếp diễn. Tuy nhiên, ông Nguyễn Quang Thuân nhận định, thị trường trái phiếu doanh nghiệp vẫn có những triển vọng nhất định.

Đầu tiên, việc huy động vốn nợ trái phiếu quốc tế diễn ra rất mạnh trong thời gian gần đây, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp minh bạch. Riêng trong tháng 10, theo thống kê của FiinGroup, khoảng 1,9 tỷ USD vốn vay trái phiếu quốc tế đã được doanh nghiệp trong nước huy động. Dù mức lãi suất có phần cao hơn do ở môi trường khác, nhưng doanh nghiệp giải quyết được vấn đề thanh khoản. Ông Thuân cũng kỳ vọng xu hướng này sẽ xảy ra với thị trường trong nước.

Điểm sáng thứ hai là Bộ Tài chính hiện đang có những giải pháp để khai thông kênh trái phiếu doanh nghiệp đại chúng. CEO FiinGroup kỳ vọng, khi thị trường thứ cấp tại HNX đi vào vận hành (theo yêu cầu của Nghị định 65/2022/NĐ-CP là trước 30/6/2023), một phần các vấn đề của trái phiếu hiện tại sẽ được giải quyết và dù phát hành riêng lẻ hay đại chúng thì cũng có “chợ” để minh bạch thông tin và tạo thanh khoản khi cần thiết.

“Hiện Ủy ban chứng khoán Nhà nước đang nỗ lực thúc đẩy phát triển rất mạnh kênh chào bán ra đại chúng. Chúng tôi cũng quan sát thấy có khá nhiều doanh nghiệp đáp ứng được các yêu cầu phát hành, vấn đề là các doanh nghiệp có sẵn sàng tham gia hay không, nhưng chắc chắn trong năm tới, số lượng phát hành sẽ cao hơn con số 12-14 doanh nghiệp những năm qua”, ông Thuân chia sẻ.

Ba là, trái phiếu xanh, tín dụng xanh. Hiện Bộ Tài nguyên và Môi trường đang dự thảo quyết định của Thủ tướng về phân loại xanh. Các nhà đầu tư quốc tế vẫn đang nỗ lực đồng hành cùng doanh nghiệp, đặc biệt là đáp ứng các tiêu chí xanh để có vốn hợp lý hoặc rẻ trong dài hạn. Dù mới bắt đầu ở Việt Nam và chỉ có một vài doanh nghiệp phát hành theo chuẩn quốc tế, nhưng ông Thuân vẫn hy vọng trái phiếu xanh sẽ tạo động lực cho thị trường trái phiếu trong năm 2023.

Trước những triển vọng đó, doanh nghiệp rất cần những chiến lược vốn hiệu quả. Trong đó có việc triển khai hiệu quả chỉ đạo của Chính phủ, sự phối hợp quản lý nhà nước với các kênh vốn như cơ sở dữ liệu pháp lý bất động sản để nhà đầu tư trái phiếu, ngân hàng, nhà đầu tư quốc tế dễ dàng tra cứu, xác minh thông tin.

Một số giải pháp thích ứng trong bối cảnh mới

Từ góc nhìn và kinh nghiệm của một đơn vị xếp hạng tín nhiệm, ông Nguyễn Quang Thuân gợi ý các doanh nghiệp nên chủ động có phương án thực hiện nghĩa vụ nợ và thông tin đến nhà đầu tư (thông qua đại diện người sở hữu trái phiếu và có sự tham gia của các tổ chức tín dụng và đại diện cả cổ đông lớn nếu cần thiết). Đồng thời, cần minh bạch thông tin đến trái chủ hoặc thực hiện đàm phán kín nếu nhằm tránh những tác động lan tỏa đến thị trường.

Ông Nguyễn Quang Thuân cũng nhấn mạnh, việc minh bạch thông tin về năng lực tín dụng là yếu tố quan trọng để doanh nghiệp thành công trên thị trường vốn. Theo đó, việc đẩy mạnh xếp hạng tín nhiệm sẽ giúp không chỉ các nhà đầu tư cá nhân mà cả các ngân hàng thương mại trong việc lựa chọn, đánh giá và cho vay tín dụng phù hợp với mức độ chấp nhận rủi ro và chỉ đạo kiểm soát chặt chẽ rủi ro tín dụng của Ngân hàng Nhà nước. Đồng thời, giúp đồng bộ thông tin về chất lượng tín dụng trái phiếu và tín dụng ngân hàng, qua đó hỗ trợ giám sát rủi ro vi phạm chéo của thị trường tín dụng nói chung.

“Tuy áp dụng xếp hạng tín nhiệm cũng không thể giúp tránh được vấn đề khủng hoảng nợ hay có nhiều doanh nghiệp vi phạm nghĩ vụ nợ, nhưng sẽ góp phần “chẩn đoán” được bệnh và có biện pháp phù hợp”, ông Thuân nhận định.

Đồng thời, đại diện FiinGroup đề xuất một số giải pháp thích ứng trong bối cảnh mới:

Một là, rà soát lại tất cả hoạt động đầu tư, bao gồm rà soát danh mục đầu tư mới, hạn chế dự án rủi ro cao hay dùng đòn bẩy cao. Đồng thời, tính toán chuyển nhượng dự án/ tài sản kém hiệu quả.

Hai là, rà soát khả năng đáp ứng nghĩa vụ nợ, đơn cử như rà soát nghĩa vụ nợ hiện tại và chủ động minh bạch thông tin, chủ động đàm phán tái cấu trúc nợ nếu cần thiết

Ba là, kiểm soát vốn lưu động, tập trung phục vụ khách hàng có rủi ro tín dụng thấp, rà soát rủi ro tín dụng khách hàng hiện hữu.

Bốn là, quản trị rủi ro tài chính, đa dạng kênh huy động bằng cách ưu tiên vốn nội bộ sẵn có; phát hành cổ phần cho cổ đông hiện hữu; tính toán đến các nguồn vốn khác như tín dụng xanh, trái phiếu xanh… Quan trọng là kiểm soát mức độ đòn bẩy tài chính, quản trị thanh khoản ngắn hạn và cân đối dòng tiền thực hiện nghĩa vụ nợ 12-24 tháng tới nhằm cải thiện chất lượng hồ sơ tín dụng.