Thành phố Hồ Chí Minh đang đặt mục tiêu đầy tham vọng là chuyển đổi toàn bộ 400.000 tài xế công nghệ từ xe xăng sang xe điện trong ba năm tới. Mục tiêu này phù hợp với xu thế phát triển bền vững của các đô thị hiện đại, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức nếu không có lộ trình hợp lý và chính sách hỗ trợ đồng bộ.

Hiện tại, thành phố có khoảng 7,6 triệu xe máy và hơn 800.000 ô tô. Trong số đó, khoảng hơn 400.000 xe máy được sử dụng để chở khách và giao hàng qua các ứng dụng công nghệ. Mặc dù chỉ chiếm chưa đầy 5% tổng số phương tiện, nhưng lại đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc giúp thành phố vận hành thông suốt trong bối cảnh giao thông ngày càng quá tải.

Các tài xế công nghệ là nhóm lao động dễ bị tổn thương nhất trong xã hội. Thu nhập trung bình của họ hiện chỉ khoảng 8,7 triệu đồng mỗi tháng, thấp hơn mức trung bình 10,9 triệu đồng của thành phố. Phần lớn trong số họ là lao động ngoại tỉnh, phải trang trải chi phí sinh hoạt đắt đỏ nên gần như không có tích lũy. Một chiếc xe máy điện tiêu chuẩn hiện có giá cao hơn thu nhập trung bình hàng tháng của họ – một rào cản tài chính không nhỏ.

Nếu bắt buộc chuyển đổi sang xe điện trong khi chưa có hỗ trợ cụ thể, nhiều người sẽ phải vay mượn hoặc bỏ nghề. Chính sách chuyển đổi, nếu thực hiện theo hướng bắt buộc, có thể tác động trực tiếp đến sinh kế của hàng trăm nghìn người. Với nhiều tài xế, chiếc xe không chỉ là phương tiện mưu sinh mà còn là tài sản lớn nhất mà họ sở hữu.

Việc rời bỏ nghề không chỉ đẩy những lao động này vào cảnh khó khăn mà còn gây xáo trộn chuỗi dịch vụ vận tải – logistics vốn đang giúp thành phố vận hành trơn tru. Người tiêu dùng cũng sẽ bị ảnh hưởng khi dịch vụ giao hàng và chở khách bị gián đoạn.

Ở góc độ pháp lý, câu chuyện càng cần được cân nhắc thận trọng. Hiến pháp, Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư đều bảo vệ quyền tự do kinh doanh của các doanh nghiệp cung cấp nền tảng, trong khi xe máy xăng hiện vẫn là phương tiện hợp pháp theo Luật Giao thông đường bộ và Luật Bảo vệ môi trường.

Một quyết định hành chính cứng nhắc có thể xung đột với các quy định hiện hành, đồng thời tạo ra rào cản tiếp cận việc làm đối với nhóm lao động yếu thế.

Thế giới đã có những kinh nghiệm thành công về chuyển đổi xe điện, điển hình là Thâm Quyến (Trung Quốc) và New Delhi (Ấn Độ). Thâm Quyến đã trợ cấp tối đa tương đương 7 triệu đồng cho mỗi xe điện hai bánh và thêm hơn 5 triệu đồng cho việc tiêu hủy xe xăng cũ. Tài xế công nghệ được vay ưu đãi, giảm 30% giá điện sạc và chính quyền còn miễn phí đất để lắp đặt trạm đổi pin tại các siêu thị, bãi đỗ xe.

New Delhi cũng áp dụng chính sách tương tự với mức trợ cấp từ 3 đến 9 triệu đồng mỗi xe, miễn phí đường bộ khoảng 600.000 đồng mỗi năm và hỗ trợ vay mua xe điện với lãi suất thấp. Chương trình FAME II của Ấn Độ dành tới hơn 60% ngân sách cho trợ giá mua xe và hơn 30% cho phát triển hạ tầng sạc.

Chuyển đổi sang phương tiện xanh là xu thế không thể đảo ngược, nhưng thành công hay thất bại phụ thuộc vào cách thực hiện. Một lộ trình mềm dẻo, nhân văn, đặt sinh kế người lao động vào trung tâm là điều kiện tiên quyết.

Các chuyên gia cho rằng, trước mắt, nên ưu tiên chuyển đổi với nhóm tài xế chạy toàn thời gian và xe đã sử dụng trên 10 – 12 năm, những đối tượng có tần suất di chuyển cao và gây phát thải lớn. Song song đó, cần đa dạng lựa chọn phương tiện, trong đó xe hybrid có thể là giải pháp trung gian, giúp giảm phát thải mà không tạo ra gánh nặng tài chính quá lớn.

Thành phố cũng cần tính đến các gói hỗ trợ tài chính như trợ giá trực tiếp, hỗ trợ tiêu hủy xe cũ và gói vay ưu đãi dành riêng cho tài xế công nghệ, đặc biệt là nhóm lao động ngoại tỉnh. Phát triển hạ tầng sạc đồng bộ tại các chợ, bến xe, siêu thị – những nơi tài xế thường xuyên lui tới – cũng là bước đi cấp thiết.

Giấc mơ về một thành phố xanh sẽ không thể thành hiện thực nếu những người trực tiếp tham gia vận hành đô thị bị ra rìa. Một chính sách có lý, có tình, có lộ trình rõ ràng sẽ vừa giúp bảo vệ môi trường, vừa đảm bảo sinh kế cho người lao động, đồng thời tạo cơ hội phát triển công nghiệp xanh trong nước.

Nếu TP. HCM làm tốt, biết đâu trong vài năm tới, thành phố này sẽ được nhắc đến như một biểu tượng giao thông xanh của cả nước, thậm chí là cả khu vực Đông Nam Á trong tư cách một thành phố không chỉ năng động, sôi động mà còn đáng sống.

TPHCM đang tích cực triển khai các giải pháp nhằm phát triển giao thông xanh, hướng tới giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Tại một buổi họp báo gần đây, Sở Xây dựng thành phố đã chia sẻ về các kế hoạch chuyển đổi sang giao thông xanh trong lĩnh vực vận tải. Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM đang hoàn thiện một đề án quan trọng liên quan đến việc chuyển đổi xe máy từ sử dụng nhiên liệu xăng sang điện cho các tài xế xe ôm công nghệ và những người làm việc trong lĩnh vực giao hàng tại thành phố.

Đề án này không chỉ tập trung vào việc thay thế phương tiện, mà còn đề xuất các giai đoạn thực hiện chuyển đổi, xây dựng các chính sách hỗ trợ cần thiết cho cả tài xế và người dân khi chuyển sang sử dụng xe máy điện. Ngoài ra, đề án sẽ trình bày chi tiết về lộ trình triển khai, giúp cho việc thực hiện chuyển đổi được hiệu quả và khả thi. Mục tiêu của đề án là không chỉ giảm thiểu ô nhiễm môi trường do khí thải từ xe máy gây ra, mà còn góp phần xây dựng một hệ thống giao thông bền vững và thân thiện với môi trường tại TPHCM.

Trước những thách thức về môi trường và nhu cầu giao thông ngày càng tăng, việc chuyển đổi sang sử dụng xe máy điện là một bước đi quan trọng. Nó không chỉ giúp giảm thiểu mức độ ô nhiễm không khí, mà còn hỗ trợ việc phát triển cơ sở hạ tầng giao thông bền vững. Với sự tham gia của Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM, đề án này hứa hẹn sẽ mang lại những giải pháp tích cực và khả thi cho việc phát triển giao thông xanh tại thành phố.

Các thông tin chi tiết về đề án sẽ được công bố khi Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM hoàn thiện báo cáo cuối cùng. Tuy nhiên, với những nỗ lực hiện tại, có thể thấy rằng TPHCM đang rất quyết tâm trong việc thực hiện các mục tiêu về giao thông xanh, hướng tới một tương lai bền vững cho môi trường và cho cả hệ thống giao thông của thành phố.