Quê tôi có một dòng sông, tên mộc mạc – sông Nghèn. Sông bắt nguồn từ Thị xã Hồng Lĩnh, trườn qua cánh đồng phì nhiêu của Hồng Lĩnh, Can Lộc, Lộc Hà trước khi hòa vào biển cả.

Thuở tôi lớn lên, thủy triều lên xuống, nước sông xanh ngắt. Tôi còn nhớ, bao buổi chiều theo chúng bạn ra bờ sông, lúc thì ngụp lặn, bơi qua sông hái bần; lúc thì ngắm những đoàn thuyền xuôi ngược, đàn sứa dập dìu lúc thủy triều lên.

Tôi từng đọc tác phẩm và bộ phim cùng tên “Cánh buồm đỏ thắm”, nhớ như in một câu chuyện lãng mạn dành cho lứa tuổi mới lớn của nhà văn Nga, Aleksandr Grin. Cánh buồm của những đoàn thuyền nan qua con sông quê tôi, không đỏ thắm, toàn màu nâu, thi thoảng ngư dân vá thêm những miếng màu trắng đục. Có điều tên của tác phẩm làm tôi nao nao nhớ dòng sông, nơi lưu giữ của tôi và chúng bạn cả khoảng trời ký ức.

Không chỉ cho con cá, con tôm, trở thành tuyến giao thông thủy từ xuôi lên ngược và ngược lại, sông còn là chứng tích của một “thời hoa lửa”. Nhà văn Đắc Túc từng có bút ký “Dòng sông bi hùng”, viết về dòng sông này.

“Ngày ra đi/ Ta rất trẻ và sông rất trẻ/ Vừa đi vừa bay, ta vẫn thấy mình sao chậm thế/ Còn sông thì thầm điềm tĩnh chảy giữa bờ ngô!” (Sông Nghèn gặp lại). Nhà thơ, Đại tá, TS. Lê Thành Nghị, người sinh ra và lớn lên cũng bên dòng sông Nghèn, từng có bài thơ giàu cảm xúc như vậy về dòng sông.

Rồi vì sự phát triển của quê hương, dòng sông ngưng chảy. Những năm đầu thập niên 20 của thế kỷ trước, sông Nghèn bị chặn lại ở Đò Điệm (huyện Lộc Là) để “ngọt hóa”, lấy nước tưới tiêu cho sản xuất nông nghiệp. Thời ấy, cả nước còn phải lo miếng ăn, bát cơm đầy còn là mơ ước. Thế nhưng, bắt đầu từ đó, biết bao nhiêu vấn đề sinh thái đặt ra, khi dòng sông trở thành ao tù, nước đọng.

“Bao giờ sông lại được khơi dòng?”, tôi từng đem câu hỏi này đặt lên bàn Bí thư Huyện ủy quê nhà. Anh nhận ra, đó là điều nên làm, để xanh lại dòng sông, khôi phục lại sinh thái vốn đã bị phá vỡ, nhưng rồi anh thở dài: “Khó lắm”.

Hóa ra, câu nói: “Chiến thắng chính mình là chiến thắng vinh quang nhất”, không cũ. “Mình” ở đây không phải là cá nhân, mà cả một tập thể, giữa thời cần “tư duy xanh”.

“Ta nhận ra hai bờ xanh đến thế/ Và nụ hoa trong cỏ tím dường kia!” (Sông Nghèn gặp lại). Nhà thơ thường lãng mạn. “Hai bờ xanh”, “nụ hoa trong cỏ” mà nhà thơ Lê Thành Nghị nhìn thấy, có thể là trong hoài niệm hoặc mong chờ gặp lại.

***

Nhà tôi ở cạnh sông Tô Lịch, ngày nào tôi cũng đi qua đây. Thế nên tôi bị ám ảnh hơn những người dân Hà Nội khác sống xa dòng sông? Có bao nhiêu dòng sông đã chết? Rất nhiều. Các dòng sông như Nhuệ, Đáy, Cầu, Vu Gia, Thu Bồn, Đồng Nai, Sài Gòn… đều ô nhiễm nghiêm trọng, tiếp tục diễn biến theo chiều hướng xấu.

Việt Nam ở vào vị trí đắc địa, thiên nhiên hào phóng ban tặng cho đất nước ta những tiềm năng, không dễ đất nước nào có được. Trong những tiềm năng ấy, có các hệ thống sông ngòi từ Bắc đến Nam. Sông trở thành một phần hồn vía của đất trời; người Việt hình thành và phát triển cùng các dòng sông; sông đi cùng lịch sử dựng nước và giữ nước của ông cha; sông là một phần văn hóa phi vật thể, hình thành nên văn hiến Việt Nam.

Thật vậy, hệ thống nước mặt của Việt Nam với hơn 2.360 con sông, suối dài hơn 10km và hàng nghìn hồ, ao. Hai bên các dòng sông người Việt quần cư, lập nên làng, nên xã từ bao đời nay. Lúa trên đồng, tôm, cá dưới nước. Đời người từ thế hệ này, đến thế hệ khác lớn lên bên dòng sông. Văn hóa Việt Nam khởi sinh từ dòng sông.

Gần đây, tôi có dịp diện kiến nguyên Bộ trưởng Bộ Thủy sản – TS. Tạ Quang Ngọc. Ông mừng vui vì kim ngạch xuất nhập khẩu thủy sản năm này cao hơn năm khác. Con cá, con tôm Việt Nam đã góp phần tạo nên thương hiệu “thủy sản Việt Nam”, có mặt chững chạc trên những thị trường khó tính nhất như Mỹ, Nhật, EU… và sẽ còn vươn xa nữa. Nhưng nhắc đến các dòng sông, khuôn mặt TS. Tạ Quang Ngọc đượm buồn. 

TS. Tạ Quang Ngọc kể cho tôi nghe câu chuyện đầy ẩn dụ. Rằng, ông Walt Disney, một người đưa thế giới đến cảm giác huyền ảo, nhưng lẽ sống ở đời lại là sự hiện thực và tính khả thi. Ông cho rằng người mơ mộng thì nhiều, nhưng những người biết biến giấc mơ thành hiện thực thì không có bao nhiêu. Rằng, ông Charlie Chaplin khiến thiên hạ ai cũng phải cười khi nhìn ông diễn, khi xem phim của ông, nhưng qua chuyện ông nói với con gái người ta mới biết, cuộc sống thật thì ông khóc nhiều hơn cười.

TS. Tạ Quang Ngọc, từ lâu đã đưa ra quan điểm phải hài hòa tất cả các lợi ích; không thể hủy hoại môi trường để sống bằng mọi giá, nhưng cũng không thể nhịn đói nhìn môi trường trong sạch. Vì thế, ông ủng hộ quan điểm phát triển xanh lam (blue).

***

Vì yêu dòng sông, tôi đã đọc khá nhiều thơ về dòng sông của nhiều tác giả, sáng tác thơ về dòng sông; tuy nhiên khi đọc “Trần Mạnh Hảo – Tuyển tập thơ” (NXB Hội Nhà văn, 2022) – được coi là cuốn sách bán chạy nhất năm 2022, bản thân có những cảm xúc đặc biệt. Hóa ra, ngoài “Sông Lam” đã trở thành thi phẩm được ngưỡng mộ ngay từ khi xuất bản (năm 1983), Trần Mạnh Hảo còn sáng tác về nhiều dòng sông khác.

Đó là, “Những dòng sông miền Trung”, “Sông Mã hồn lìa khỏi xác”, “Sông Hương”, “Những dòng sông Nam Bộ”, “Lời Trưng Nữ vương trước khi tuẫn tiết dưới dòng sông Hát”, “Nhớ con rạm sông Ninh Cơ”, “Rét cóng mẹ vẫn xuống sông mò Tết”, “Con rạm, con hến nuôi anh”…

Hẳn nhiên, Trần Mạnh Hảo là nhà thơ của những cảm xúc đầm đìa tư tưởng, nên những dòng sông trong thơ ông, chở đầy tư tưởng, óng ánh vẻ đẹp tư tưởng. Chỉ cần đọc qua tên các thi phẩm đã đoán định được, trái tim nhà thơ đau đáu về dòng chảy lịch sử trong dòng chảy của sông.

Tất cả mọi dòng sông đều chảy, đó là hiện thực, đồng thời cũng là tên một tiểu thuyết của nữ tác giả Australia, Nancy Cato và bộ phim trữ tình cùng tên “Tất cả các dòng sông đều chảy”. Sự quan sát các dòng sông của nhà thơ Trần Mạnh Hảo khá tinh tế, làm cho “Những dòng sông Nam Bộ” khác hẳn “Những dòng sông miền Trung”.

“… Những dòng sông như người chạy bộ/ Cứ đuổi theo bóng dáng chân trời/ Sông khỏe quá chạy hoài thành châu thổ/ Chạy qua rồi sông để lại lúa khoai/ Để lại lâu đài ruộng nương nhà cửa/ Chỉ mang trời nhập với biển khơi” (Những dòng sông Nam Bộ).

Đẹp đến như thế, hùng vĩ như thế, nhưng sông Tiền, sông Hậu, hay nói chung nhất là hệ thống sông đồng bằng Cửu Long cũng đang đứng trước nhiều nguy cơ mới của thiên tai (biến đổi khí hậu) và nhân tai (ngăn sông làm thủy điện, khai thác dòng sông đến thô bạo của con người). Năm qua lũ ít về, đó là nguy cơ, là nỗi lo hiện lên trên mỗi khuôn mặt khắc khổ của người nông dân bản địa.

Chưa bao giờ, đa dạng sinh học, phát triển bền vững trong cân bằng sinh thái đặt ra cấp bách như bây giờ. Chưa bao giờ phát triển xanh, trong hệ sinh thái xanh… được nói đến nhiều như bây giờ. Muốn có đô thị xanh, nông thôn xanh, phải có tài chính xanh… nỗ lực xanh của từng quốc gia cũng như cộng đồng quốc tế.

Ngày càng có nhiều nguy cơ đối với an ninh phi truyền thống. Nó ngày càng hiện hữu, Covid-19 xuất hiện trong 3 năm qua, dẫu dần qua, nhưng tiếp tục cảnh tỉnh loài người.

Bất giác tôi lại nhớ bài hát “Con kênh xanh xanh” của Hoài Nam và Thanh Phương. “Con kênh xanh xanh những chiều êm ả nước trôi/ Đêm đêm trăng lên theo dòng buồm căng gió xuôi/ Con kênh xanh xanh những mùa sen nở khắp nơi/ Bao câu tơ duyên dạt dào tim ai thắm tươi”, ca từ thật tươi xanh.

Tôi đã từng đầm mình trên dòng sông Nghèn quê hương, uống nước trên những dòng kênh xanh, những ngày đi học. Và tôi ao ước, bao giờ dòng sông quê tôi lại chảy, lại được ngắm nhìn những đoàn thuyền trẩy hội. “Ôi nghìn năm trước ta/ Và một nghìn năm tới/ Sông vẫn thì thầm điềm tĩnh chảy giữa bờ ngô” (Sông Nghèn gặp lại, thơ Lê Thành Nghị)./.

Trước Tết, chúng tôi, mấy anh em đồng hương túm tụm với nhau trước khi chia tay, người trước kẻ sau, về quê ăn Tết. Gọi là “ăn Tết” theo quán tính, bây giờ “ăn” đã đủ, Tết đến là ngày thiêng liêng của đoàn tụ, thờ cúng tổ tiên, ông, bà, cùng chúc nhau những điều tốt đẹp.

Rồi, chẳng biết từ đâu, âu là từ thói quen của một bộ phận người Việt ở “thời thực dụng”, anh này khoe năm nay mua được xế hộp, anh kia khoe nhà cửa. Hùng Anh, một người bạn vong niên, “khoe” mua được lô đất ở vùng đất rìa thị trấn, quê nhà, giá gần 1 tỷ. Mọi người “nhao” vào bình luận, hay dùng ngôn ngữ “vỉa hè” là “chém”. Rằng lỗ rồi, đố anh bây giờ bán được 6 trăm triệu.

Vâng, tư duy “chôn tiền”, người người, nhà nhà có điều kiện mua thêm đất, lùng thêm chung cư… Ở chẳng hết, nhưng tâm lý người Việt “nước mắt chảy xuôi”, ai cũng lo dành cho con, cho cái; phòng lúc ốm đau. “Ném tiền” vào sản xuất để “tiền sinh ra tiền” không phải ai cũng làm được. Chứng khoán, dẫu là “lướt sóng” cũng phải hiểu biết.

Năm 2022, với chứng khoán và trái phiếu doanh nghiệp – hai trong số các kênh đầu tư của thời kinh tế thị trường, nhưng được coi là năm biến động theo chiều hướng xấu, sau khi nhiều vụ việc đổ bể, động trời. Chắc chắn nhất có lẽ là “chôn tiền” vào bất động sản. Từ đấy đã sinh ra các nhà môi giới và buôn bán bất động sản. Tùy theo vốn, không nhiều thì “đánh bắt xa bờ” kiểu Hùng Anh.

Bạn bè tôi, những người có điều kiện mua đất, vườn các huyện ngoại thành Hà Nội không ít. Lại nhớ lời Hùng Anh, quả quyết sau khi bị kê kích: “Tôi nói với các ông, đất chẳng bao giờ mất giá. Tôi yên tâm”. Vâng, thành ngữ Việt có câu: “Người sinh, đất không đẻ”, rồi đất sẽ lên.

Tôi nhớ làng, dẫu làng bây giờ “lên phố”, tên làng đã được đổi sang là khu phố. Chẳng hiểu vì sao, thị trấn quê tôi, thời “bong bóng” bất động sản, đất ở khu trung tâm còn cao hơn cả đất Đà Nẵng. Có thể, do quỹ đất không nhiều. Có thể quê tôi “địa linh”. Có những điều khó giải thích nhưng, thực tế là thị trấn quê tôi quá óng ả, dân Can Lộc (Hà Tĩnh) xuất khẩu lao động khá nhiều. Người đi làm ăn được, gửi tiền về cho người nhà, và chỉ dồn đến thị trấn quê tôi. Có thời tôi về, thấy trong làng quá nhiều người “buôn đất”. Những mảnh đất còn lại, chưa dựng nhà đều đã có chủ, biển “bán đất” dựng lên hùng dung. Mấy bà rành rẽ chuyện “đầu làng, cuối xóm”, kháo nhau rằng: “Đất ngân hàng cả đấy”. À ra vậy, vay tiền ngân hàng, buôn đất lãi chán.

Năm 2022, đã không còn thuận lợi như vậy. Các ngân hàng đã rà soát khả năng cho vay bất động sản. Thêm vào đó, nhiều chính sách vĩ mô như chính sách tiền tệ thay đổi nhằm… kiểm soát vĩ mô. Khi ngân hàng siết chặt tín dụng, không cứ các doanh nghiệp bất động sản, người “lướt sóng” mà người mua nhà cũng là đối tượng bị ảnh hưởng không kém. Đặc biệt là đối tượng có nhu cầu ở thực, mua nhà lần đầu, hoặc các cặp vợ chồng trẻ từ quê lên thành phố lập nghiệp.

Con chim có tổ, con người có nhà ở, “an cư lạc nghiệp”. Nhu cầu an cư của các cặp gia đình trẻ, lao động trẻ tại các thành phố lớn như TP.HCM hay Hà Nội là rất lớn. Ai cũng vậy, an cư rồi mới lạc nghiệp. “Người ta nói gì thì nói, em phải cám ơn đại gia Lê Thanh Thản”, tôi nhớ mãi câu nói này của nhà văn Vũ Thảo Ngọc. Không phải chỉ lao động trẻ đâu, cả đời lặn lội với ngành than ở Quảng Ninh, khi chuyển gia đình từ Hạ Long lên Hà Nội, nhà văn Vũ Thảo Ngọc cũng chỉ mua nổi nhà từ các dự án của “Đại gia Điếu cày”.

Nền kinh tế thị trường, dẫu định hướng xã hội chủ nghĩa, nhưng khoảng cách giàu nghèo vẫn đang diễn ra. Bên cạnh giới thượng lưu, xuất hiện ngày càng nhiều, còn đó người nghèo, người thu nhập thấp. Nó cũng là một phần, trong “sắc màu” quy luật của muôn đời vậy.

Ở Việt Nam, bất động sản (nhà, đất) luôn biến ảo, công tác quản lý nhà nước “vã mồ hôi” theo cuộc sống; ngoài nguyên do tâm lý đầu cơ, giữ tiền, để dành…; còn có nguyên nhân là Việt Nam chưa có thuế tài sản hữu hiệu.

Thuế tài sản được các nước trên thế giới thực hiện thu từ rất lâu rồi nhưng tại Việt Nam đến thời điểm này loại thuế này vẫn chưa được thực hiện, trong khi đây là loại thuế mang lại nguồn thu cho ngân sách, mang ý nghĩa lớn trong điều hành kinh tế vĩ mô. Thực ra, dự thảo đã có từ năm 2018.

Vừa qua trong Đề cương tổng kết các chính sách thu với bất động sản để làm cơ sở sửa Luật Thuế sử dụng đất phi nông nghiệp và Thuế sử dụng đất nông nghiệp, Bộ Tài chính đề nghị các bộ ngành, địa phương đánh giá chính sách thu hiện hành liên quan đến bất động sản. Điều này là cần thiết, bởi ngân sách còn có thể tăng thêm nhiều từ thuế nhà, đất.

Bộ trưởng Bộ Tài chính, TS. Hồ Đức Phớc từng róng riết với việc đề xuất nghiên cứu xây dựng pháp luật thuế tài sản. Theo ông là vấn đề rất cần thiết, giúp đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, chống đầu cơ nhà đất và đảm bảo công bằng xã hội. Tuy nhiên, trước sự phản ứng của “dư luận”, kế hoạch này đã tạm dừng lại.

Thời gian qua, thị trường bất động sản đang gặp không ít khó khăn khi sức mua và thanh khoản giảm mạnh, thiếu dòng tiền, thiếu nguồn cung nhà ở đi liền với cơ cấu sản phẩm nhà ở không hợp lý, thiếu nhà ở giá vừa túi tiền, nhà ở xã hội và nhà ở cho công nhân, thừa nhà ở cao cấp; giá nhà tăng liên tục vượt quá khả năng tài chính của đa số người dân nên khó tạo lập được nhà ở.

Thị trường bất động sản năm 2023, theo các chuyên gia, sẽ còn nhiều khó khăn nhưng đã có những dấu hiệu tích cực, hồi phục, chuyển biến, thậm chí là “đảo chiều” từ trầm lắng sang khởi sắc, nhưng sẽ không có “sốt đất”.

Dù biến động khó lường, do lắm nguyên nhân, nhưng kinh doanh bất động sản vẫn là lĩnh vực hấp dẫn; không chỉ với các doanh nghiệp trong nước mà còn tiếp tục giữ vị trí thứ 2 trong danh sách các ngành thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Điều này dự báo năm 2023, thị trường bất động sản đang đón nhận nhiều tín hiệu khởi sắc.

Ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ ký 3 Công điện chỉ đạo xử lý các vấn đề cấp bách của nền kinh tế và thị trường bất động sản, nhất là Công điện số 1164 “Về tháo gỡ khó khăn cho thị trường bất động sản và phát triển nhà ở”, lập tức trong tháng 12/2022, Ngân hàng Nhà nước đã quyết định nới room tín dụng năm 2022 thêm 1,5 – 2% để có thêm khoảng 240.000 tỷ đồng để đẩy vào nền kinh tế. Chúng ta đang thực hiện rốt ráo các giải pháp nhằm tăng tổng cầu và sức mua trên thị trường, gỡ khó cho các doanh nghiệp trong lĩnh vực này.

Cách đây rất lâu rồi, cụ Tú Xương (Trần Tế Xương), cuối thế kỷ 19 có bài thơ “Năm mới chúc nhau”. Bài thơ đả kích, giễu nhại nhưng có hai câu cuối thật hay: “Phố phường chật hẹp người đông đúc / Bồng bế nhau lên nó ở non”. Khi viết bài thơ này Cụ Tú chỉ giễu nhại các hủ tục thời phong kiến, trong đó có tình trạng đẻ nhiều con; tuy nhiên câu thơ sống đến tận bây giờ, từ thời trung đại vượt sang hiện đại.

Nhà nước đã và đang luật hóa, thực hiện nhiều chính sách để phát huy nguồn lực đất đai, khai thác hết dự địa vì một Việt Nam hùng cường; đồng thời bảo đảm để “chim có tổ, người có nhà”. Tôi chắc chắn là Hùng Anh, người bạn cùng cố thổ cũng mong như thế; dẫu vạt đất mà anh mua để “giữ tiền” có thể bán không thu lại được giá gốc.

Nếu bất động sản trở về với giá trị thực, có lợi cho đất nước và rất nhiều giai tầng trong xã hội, trong đó có tôi, nửa đời ở Hà Nội, nhưng vẫn mơ ước ngôi nhà. Qua đông giá, xuân sẽ về…/.