Đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực tài chính – công nghệ (fintech) đang trở thành xu hướng tất yếu để đạt được giá trị vượt bậc. Ngày 29/4/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 94/2025/NĐ-CP về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát đối với việc triển khai sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới thông qua ứng dụng giải pháp công nghệ tài chính – fintech. Nghị định này mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp fintech tại Việt Nam, trong đó có Fundiin – một startup đang vận hành mô hình ‘mua trước – trả sau’ (BNPL) và định hướng mở rộng sang cho vay ngang hàng (P2P lending).

Ông Nguyễn Ảnh Cường, đại diện Fundiin, cho biết rằng Nghị định 94 là bước đi tích cực, tạo hành lang pháp lý cho các sáng kiến tài chính số. Hiện tại, Fundiin đang cung cấp giải pháp BNPL, cho phép người tiêu dùng thanh toán hàng hóa hoặc dịch vụ trong thời gian ngắn mà không phải trả lãi hay phí nếu thanh toán đúng hạn. Toàn bộ quy trình diễn ra trực tuyến, đơn giản và minh bạch.

Tuy nhiên, ông Cường cũng nhấn mạnh rằng BNPL và cho vay tiêu dùng truyền thống có những điểm khác biệt về rủi ro. Cho vay tiêu dùng truyền thống chủ yếu cho vay tiền mặt, khó kiểm soát mục đích sử dụng, trong khi BNPL hợp tác sâu với đơn vị cung cấp hàng hóa, xác thực mục đích vốn, rủi ro thấp hơn.

Về Nghị định 94, ông Cường cho rằng đây là nền móng đáng khích lệ để các startup Việt Nam có cơ hội phát triển lành mạnh và vươn ra quốc tế. Fundiin đang tìm hướng đi mới là phát triển mô hình cho vay ngang hàng (P2P lending) như một bước mở rộng chiến lược. P2P lending không chỉ giúp Fundiin tận dụng cơ hội chính sách, mà còn có thể trở thành nguồn vốn cho BNPL, từ đó tối ưu chi phí, đa dạng hóa lựa chọn cho cả người tiêu dùng và nhà đầu tư.

Tuy nhiên, ông Cường cũng cảnh báo về những thách thức của P2P lending, nhất là về tính bền vững và rủi ro gian lận. Vì vậy, việc triển khai P2P lending đòi hỏi cẩn trọng và sáng tạo để tránh ‘vết xe đổ’ của các thị trường khác.

Để thị trường này có thể phát triển, ông Cường cho rằng giáo dục tài chính là yếu tố then chốt giúp người tiêu dùng kiểm soát tốt hơn giữa thu nhập và chi tiêu. Ngoài ra, cần xây dựng các công cụ hỗ trợ, kiểm soát rủi ro tương tự công ty tài chính.

Ở góc độ chính sách, Nhà nước có thể hỗ trợ bằng cách mở rộng khả năng tiếp cận dữ liệu tài chính – tín dụng để doanh nghiệp đánh giá chính xác năng lực tài chính của khách hàng; đồng thời đặt ra các chuẩn mực về minh bạch thông tin, giới hạn dư nợ, cũng như cơ chế giám sát định kỳ để đảm bảo mô hình hoạt động có trách nhiệm.

Để Nghị định 94 đi vào thực tiễn hiệu quả, ông Cường cho rằng cần tổ chức những cuộc đối thoại thường xuyên và đồng hành thực chất để tìm ra điểm cân bằng hợp lý giữa đổi mới sáng tạo và quản lý chặt chẽ.

Trong bối cảnh các cơ quan quản lý trên toàn cầu tăng cường giám sát hoạt động thâu tóm và sáp nhập của các tập đoàn công nghệ lớn, một xu hướng mới đang nổi lên. Thay vì mua lại toàn bộ công ty, những gã khổng lồ như Google và Meta đang chuyển sang mô hình “mua người và công nghệ”. Chiến lược này không chỉ giúp họ tránh được sự giám sát pháp lý gắt gao mà còn tối ưu hóa chi phí, đặt ra nhiều câu hỏi về tương lai của các startup và hệ sinh thái công nghệ.

Xu hướng này bắt đầu bằng việc Mark Zuckerberg tăng cường thu hút nhân tài bằng tiền, nhắm đến những nhân sự chủ chốt và công nghệ của startup trong cuộc đua trí tuệ nhân tạo (AI). Điều này có thể dẫn đến hậu quả là những giấc mơ đổi đời bằng cổ phần của startup và dân công nghệ có thể kết thúc trong cảnh trắng tay.

Ví dụ điển hình là việc Google chi 2,4 tỷ USD để chiêu mộ CEO và các nhân tài chủ chốt của Windsurf, một công ty AI về lập trình, đồng thời cấp phép sử dụng sở hữu trí tuệ của công ty. Phần còn lại của Windsurf sau đó được Cognition mua lại với giá thấp hơn nhiều, ước tính khoảng 300 triệu USD.

Meta cũng đã đi theo hướng này khi chi 14 tỷ USD để sở hữu 49% cổ phần Scale AI, đồng thời thu hút nhà sáng lập Alexandr Wang cùng đội ngũ nghiên cứu AI về đầu quân cho nhóm Superintelligence mới thành lập.

Xu hướng này còn được thấy trong các thương vụ gần đây liên quan đến Character AI và Inflection. Các công ty Big Tech dường như đang tìm cách tiếp cận trực tiếp với các nhà nghiên cứu AI hàng đầu và công nghệ tiên tiến mà không cần phải trải qua quá trình thâu tóm phức tạp và tốn kém.

Tuy nhiên, thương vụ Windsurf đã gây ra làn sóng tranh cãi gay gắt trong giới startup và các nhà đầu tư. Nhiều người cho rằng đây là hành vi “phá vỡ hợp đồng xã hội” giữa người sáng lập và nhân viên. Truyền thống của Thung lũng Silicon là nhân viên startup chấp nhận rủi ro, làm việc cật lực với mức lương thấp hơn để đổi lấy cổ phần, hy vọng sẽ được hưởng lợi lớn khi công ty được mua lại.

Nhưng khi những người sáng lập và tài năng hàng đầu được “mua đứt” với giá cao, trong khi phần lớn nhân viên bị bỏ lại phía sau với giá trị thấp hơn nhiều, không được chia sẻ lợi ích từ thương vụ dù đã cống hiến hàng năm trời, thì điều này tạo ra một tiền lệ nguy hiểm, có thể làm giảm động lực và sự tin tưởng của nhân viên đối với các startup.

Về phía các tập đoàn lớn như Google, Meta, chiến lược “mua người và công nghệ” là bước đi khôn ngoan trong thời kỳ giám sát gắt gao. Nhưng câu hỏi đặt ra là: Liệu chiến lược này có công bằng với nhân viên, nhà đầu tư và thậm chí là thị trường?

Việc các ông lớn có thể chi hàng tỷ USD để “mua ngoài” những bộ não xuất sắc, rồi bỏ lại các công ty khởi nghiệp trong tình trạng chắp vá, có thể dẫn đến hệ lụy lớn hơn, từ niềm tin sụp đổ cho đến suy giảm đổi mới sáng tạo.

Với người lao động, thương vụ Windsurf cùng ScaleAI là lời cảnh tỉnh cho giới trẻ muốn vào startup khi luôn phải đặt câu hỏi: “Liệu startup này có mục tiêu độc lập dài hạn, hay chỉ là bệ phóng để bán mình cho Big Tech?”

Trong một thế giới mà dữ liệu, thuật toán và con người quan trọng hơn bản thân pháp nhân doanh nghiệp, có lẽ luật chơi đã thay đổi, nhưng không phải ai cũng kịp nhận ra.